Nói về Canada thì không thể không nói về Quebec. Không phải người Anh mà là người Pháp khám phá ra vùng đất Canada này, kể thêm luôn 1/2 đất Mỹ ngày nay. Tuy nhiên, vì thua trận trong cuộc chiến tranh Anh-Pháp ở châu Âu, nên Pháp phải nhường lại vùng New France, trong đó có Quebec, cho Anh. Như vậy, Quebec đã giống như một vùng thuộc địa của Anh trong một thời gian. Chính nhà thờ đã giúp người Quebec giữ gìn tiếng Pháp, văn hoá Pháp và duy trì sự đoàn kết giữa người Pháp Quebec với nhau – người Pháp theo Công giáo còn người Anh theo Anh giáo.

Ngày nay, 80-90% công việc trong chính phủ Canada rơi vào tay người gốc Quebec, vì họ biết cả tiếng Anh lẫn Pháp – họ còn được lương cao hơn vì biết 2 ngôn ngữ chính. Luật còn qui định: “ai muốn làm chỉ huy” (superviser, team leader, manager) thì phải biết 2 ngôn ngữ. Hầu hết các tỉnh cũng đều công nhận tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức của tỉnh.

Người Quebec giỏi tiếng Anh nhưng nhất quyết đòi giao thiệp bằng tiếng Pháp, bởi vậy, muốn làm ăn với Quebec hay muốn làm việc tại Quebec mà không biết tiếng Pháp thì không dễ và có rất ít cơ hội vươn lên. Vâng, họ chỉ áp dụng chiêu này với người Canada, chứ đối với người Mỹ hay ai khác thì họ khoe “hầu hết dân Quebec nói giỏi tiếng Anh”. Vâng, họ giỏi tiếng Anh thật và họ còn rất tự tin, hãnh diện với ngôn ngữ và văn hoá Pháp của họ.

Vì luật ngôn ngữ của Quebec khắt khe nên đến Quebec hiếm khi thấy bảng hiệu ghi tiếng Anh dù rằng theo luật thì ghi tiếng gì ở nơi công cộng cũng được miễn là phải nhỏ bằng nữa tiếng Pháp. Văn phòng hay công ty đăng ký làm ăn tại Quebec phải mướn người Quebec vào những chức vụ quan trọng dựa theo bản qui định và hướng dẫn của chính phủ. Đã có thời, dân gốc Anh và gốc di trú rất ngán sợ mấy ông cảnh sát ngôn ngữ viết giấy phạt hay đòi đóng cửa tiệm.

Kể ra, về mặt gành giựt công ăn việc làm, muốn đồng hoá các giống dân khác, muốn kiểm soát nền kinh tế của mình, thì người Quebec hơi chậm so với người Khmer. Ừ, người Khmer làm hơi vội đối với Việt kiều, nhưng người Khmer đã làm một cách nhanh gọn, suông sẽ vì không gặp bất kỳ một phản đối nào của người Việt. Người Quebec có thực lực nhưng họ làm chậm, họ đi từng bước một cách chắc chắn, họ cân nhắc cẩn thận giữa cái lợi và cái hại, họ thấy người Anh, Do Thái…. đoàn kết đấu tranh nên họ cũng hơi ngán. Họ còn sợ động đến cái đám tư bản Mỹ, tư bản quốc tế nữa chứ. Và, đúng vậy, mỗi lần Quebec có chính sách khó dễ mới hay có cuộc trưng cầu dân ý về việc tách ra khỏi Canada, là mỗi lần người thích tiếng Anh và công ty quốc tế lũ lượt chạy xuống Toronto. Nói chung, mọi sự đã là quá khứ vì người Canada nói tiếng Anh, Mỹ, Do Thái…. đều bỏ cuộc và thua cuộc từ khoảng 20 năm trước.

Ở Mỹ có người da đen, ở Canada có người Pháp Quebec, họ khai thác tối đa những vụ việc bị hiếp đáp trong lịch sử để đấu tranh, để đòi thêm quyền lợi: đấu tranh cho quyền thiểu số của họ tại Canada và đấu tranh cho quyền đa số của họ tại Quebec. Đa số người Quebec có tinh thần dân tộc và tinh thần xứ sở rất cao. Họ chọn phương châm cho Quebec là “Je me souviens!” Có nghĩa là “Tôi nhớ!”. Ngày nay, Quebec không chỉ được xem là một xã hội đặt thù mà còn được Thủ tướng Canada công nhận Quebec là một “quốc gia”.

Quebec rất mạnh, dứt khoát khi đối phó với sự cực đoan của tín ngưỡng hay văn hoá khác. Vâng, Quebec là nơi đầu tiên ra luật: người phụ nữ muốn được phục vụ tại những cơ sở công quyền thì phải mở khăn che mặt ra, kể cả khi đến trường. Không được che mặt, che đầu, mang dao (kirpan) khi thi đấu thể thao. Không được che mặt hay mang dao kirpan vào trường học. Ngoài ra, mọi sản phẩm trưng bày hay buôn bán tại Quebec phải có đầy đủ tin tức về nó được ghi bằng tiếng Pháp.

Sau đây là nói về người Việt tại Canada. Cộng đồng người Việt ở Montreal là cộng đồng đáng nêu danh hơn cả, dù họ cũng không thoát khỏi ảnh hưởng Tàu. Người Việt ở Montreal có tiếng ham học. Cách nay 15 năm các trường đại học ở Quebec bắt đầu gạn lọc, hạn chế bớt số lượng sinh viên Việt xin học làm: bác sĩ, dược sĩ và nha sĩ, bởi vì số BS, NS, DS Việt mở văn phòng, pharmacie đã nhiều, đã đủ so với người Quebec và các chủng tộc khác, dựa theo tỉ lệ dân số – sinh viên Việt trước đây thường chỉ học loanh quanh một số ngành quen thuộc.

Theo nhạc sĩ Trường Kỳ (năm 2005), trong số khoảng 250 nhà hàng Nhật tại vùng Montreal thì người Việt làm chủ hơn 240 cái. Tôi nghĩ ông Kỳ hơi quá phóng đại, nhưng ai cũng biết là người Việt ở Montreal chuyên trị Sushi. Đây cũng là cái may cho cộng đồng Việt nam vì trước kia người Hàn, người Tàu ít chọn Quebec làm quê hương thứ hai cho tới khoảng 10 năm trở lại.

Đa số người Việt ở Montreal biết tiếng Pháp, tiếng Anh và tiếng mẹ đẻ. Người Việt ở Montreal có thể thành công hơn người Việt ở mọi nơi khác trên thế giới vì những người đến đây đầu tiên toàn là người giỏi. Trước 4/1975 đã có 2-4 trăm sinh viên Việt Nam đang du học tại Canada (Quebec); vào năm 1975 và 1976 đã có 5600 người Việt xin đến Canada từ Mỹ và châu Âu, châu Á. Họ thuộc thành phần khá của Miền Nam: có học cao, hấp thụ văn hóa Pháp, giỏi tiếng Pháp. Hơn 90% số người thuộc đợt di cư đầu tiên này đã chọn Montreal làm quê hương thứ hai

Đợt di dân thứ nhì xảy ra vào năm 1979 và gần suốt thập niên 80. Trong số này khoảng một nữa là người Việt gốc Hoa. Từ trại tị nạn người Hoa chỉ muốn đi Toronto, nơi đã có đông người Tàu, trong khi đó, người đại diện cho Ontario trong phái đoàn Canada cũng thích nhận người gốc Hoa hơn. Thời đó Montreal nổi tiếng hơn Toronto rất nhiều đối với nước ta – ai học tiếng Pháp đều biết cuốn “Cour de Langue” nói về gia đình ông Vincent ở Montreal. Bởi vậy, người Việt thích chọn Quebec và người đại diện cho Quebec cũng có vẻ thích người Việt gốc Việt hơn – chắc tại vì họ đã có kinh nghiệm tốt với đợt người Việt đầu tiên.

Đầu thập niên 80, ở Montreal đã đông người Việt, hội chợ Tết lúc nào cũng 8-10 ngàn người tham dự, nhưng lúc đó ở Toronto ít gặp người Việt lắm, toàn Tàu Việt không à. Mỗi hội chợ Tết Toronto từ năm 85 đến 90 chỉ có vài ngàn người dự. Bây giờ, lai rai vẫn có người Việt dọn xuống Ontario từ Quebec – chắc chắn Ontario đã có đông Việt kiều hơn từ lâu. Có khoảng 160 ngàn người Việt sống tại Canada, kể luôn người gốc Hoa (chiếm khoảng một nữa): khoảng 40-60 ngàn người ở Montreal và khoảng 60-80 ngàn ở Toronto. Nên nói thêm là, sau khi rời khỏi Việt nam đa số người Tàu đổi tên thành tên la-tinh viết theo kiểu Tàu, ví dụ, Lý Minh = Lee Ming.

Canada và Mỹ có truyền thống tổ chức đám tang thật lớn cho cảnh sát hay lính cứu lửa hy sinh khi thi hành nhiệm vụ. Những nghề này lương cao, nhiều bổng lộc, nhưng ít có người Việt vì ít người đạt tiêu chuẩn: cả ngôn ngữ và cao to. Cách nay 10 tháng có chiến sĩ Vũ Phạm bị gục ngã. Suốt gần tuần lễ báo chí, TV, radio, liên tục nói về Vũ Phạm. Này nhé! Đám tang có nhiều ngàn đồng đội cảnh sát từ khắp nơi Canada và Mỹ kéo về dự. Họ mặc đồng phục và đi đứng theo đội hình với cờ quạt đủ màu sắc. Vũ Phạm sống ở thành phố nhỏ, lại đóng góp tài năng và sức lực nhiều cho cư dân địa phương, vì vậy, ai cũng thương tiếc (http://www.youtube.com/watch?v=bSgkeHhsuqo&NR=1). Một sự mất mát, nhưng nó có thể tạo ảnh hưởng tâm lý tốt (chút ít thôi!) về người Việt, nhất là, trong quá khứ người Việt thường được báo chí “thương”. Không thương sao được khi người Việt chơi súng thật với nhau hay người Việt “trồng cỏ” bị bắt là mấy ông báo chí thoải mái vinh danh nguồn gốc Việt Nam của thủ phạm, trong khi đụng đến những sắc tộc mạnh khác thì họ không dám vì sợ bị chụp cho cái mủ kỳ thị.

Nguồn: Tin Canada